Ko je odlučio koje knjige napisane od strane proroka i apostola treba da budu uključene u našu Bibliju? I možemo li verovati da su one iz Biblije stvarno „Reč Božja“?
Znam, volite da čitate Bibliju!
Ali znate li odakle je ona došla i zašto sadrži 66 knjiga, a ne 83 ili 102? Da li vam je poznato da rimokatolički Stari zavet ima 7 knjiga više od protestantske ili jevrejske verzije i znate li zašto?
Stvaranje Biblije bio je proces iz dve faze. Prvo je Bog svojim prorocima dao poruke da ih prenesu Njegovom narodu. Neke od njih su u obliku pisama, a druge su zapisane u zakonima, poeziji, istoriji ili vizijama budućnosti. Kao što Pavle kaže, „ta sveta pisma te mogu umudriti na spasenije u Hrista Isusa. Sve je pismo od Boga dano, i korisno za učenje, za karanje, za popravljanje, za poučavanje u pravdi. Da bude savršen čovjek Božij, za svako dobro djelo pripravljen“ (2. Timotiju 3,15). Prema tome, ti nadahnuti tekstovi koje mi smatramo Biblijom služe za svakodnevno vođenje Božjeg naroda.
Ali kako su razni tekstovi proroka postali „Biblija“? To pitanje vodi ka drugoj fazi procesa.
STVARANJE JEVREJSKE BIBLIJE
Biblija ne kaže kako je sve to sakupljeno, ali znamo da su u Isusovo vreme Jevreji već bili prikupili i objedinili tekstove za Stari zavet. Isus je izričito pominjao tu zbirku svetih tekstova; On je svojim sledbenicima rekao da o Njemu mogu saznati više ako prouče šta je zapisano „u zakonu Mojsijevu i u prorocima i u psalmima“ (Luka 24,44).
Josif Flavije, jevrejski istoričar koji je bio Pavlov savremenik, pominje te iste tri zbirke svetih knjiga iz Biblije kad piše „da su Jevreji imali samo 22 knjige sa zapisima iz celokupne prošlosti, za koje se s pravom veruje da su božanske i da od njih 5 knjiga pripada Mojsiju i sadrže njegove zakone i istoriju čovečanstva do njegove smrti […] Ali da su od Mojsijeve smrti do vladavine Artakseksa (423-415 p.n.e.) […] prororoci […] u 13 knjiga zapisali šta se dešavalo u njihovo vreme. Preostale 4 knjige sadrže pesme u slavu Boga i propise za svakodnevni život ljudi.“
BIBLIJA RANOHRIŠĆANSKE CRKVE BILA JE JEVREJSKA BIBLIJA, KOJA JE, KAO ŠTO SMO REKLI, POZNATA POD IMENOM STARI ZAVET.
Ova tri dela Biblije koje pominju Isus i Josif Flavije još predstavljaju osnov jevrejske Biblije: Tora (Zakon), proroci i tekstovi. A Josifove 22 knjige sadrže potpuno isti materijal koji čini 39 knjiga Starog zaveta u protestantskim Biblijama. Razlika između Starog zaveta i jevrejske Biblije jeste način na koji se knjige broje. U jevrejskoj Bibliji, na primer, 12 manjih proroka se broje kao jedna knjiga; 1. i 2. Samuilova, 1. i 2. O carevima i 2. Dnevnika, kao i Jezdra i Nemija, čine jednu knjigu; a Ruta se kombinuje sa Sudijama, i Jeremija sa Plačom Jeremijinim.
Jevreji su krajem prvog veka imali knjige koje su smatrali važnima, ali ih nisu računali kao delove zvanične zbirke merodavnih biblijskih tekstova. Josif Flavije je o tim knjigama pisao: „Naša istorija pisana je od vremena Artakserksa […] ali se ne smatra da je podjednako merodavna kao ona ranija iz vremena naših praotaca jer od tada nije bilo preciznog smenjivanja proroka“. Ti nebiblijski tekstovi postali su poznati pod imenom „apokrifi“. Uskoro ćemo se vratiti na njih, ali prvo treba da ispitamo kako je nastao Novi zavet.
STVARANJE NOVOG ZAVETA
Biblija ranohrišćanske crkve bila je jevrejska Biblija, koja je, kao što smo rekli, poznata pod imenom Stari zavet. Drugi merodavni izvori u najranijim danima crkve bili su apostoli i Isusove reči. Apostoli su bili merodavni jer su poznavali Isusa i bili svedoci Njegovog vaskrsenja, a delom i zato što ih je Duh sveti vodio na poseban način. Takođe i zato što je Isus neposredno pred svoj povratak na nebo preneo svoju vlast na njih sa nalogom da uče ljude svemu što im je On zapovedao (Matej 28,18-20).
Isus nije pisao nikakve knjige, ali pošto su Njegovi učenici smatrali Njegove reči vrlo značajnima, razni učitelji i propovednici usmeno su ih širili. A onda, nekoliko decenija posle Isusove smrti, Duh sveti naveo je Mateja, Marka, Luku i Jovana da prikupe Njegove govore i priče o Njegovim delima (a naročito o njegovoj smrti i vaskrsenju) i da od toga stvore novu vrstu literature koja je postala poznata pod imenom Jevanđelje (doslovno: „dobra vest“).
Na kraju je rana crkva počela da smatra savete apostola posebno važnima prilikom odlučivanja o raznim pitanjima. Neki od tih saveta našli su se u pismima (poslanicama). Pavle nije nimalo sumnjao da su njegove poslanice vredne jer je pisao „u ime Gospoda našega Isusa Hrista“ (2. Solunjanima 3,6; vidi i stih 14). Petar je takođe priznavao božanski autoritet Pavlovih pisama i čak ih poredio sa Starim zavetom. „Pavle“, kaže on, „po danoj mu premudrosti pisa, kao što govori o ovome i u svima svojijem poslanicama, u kojima imaju neke stvari teške razumjeti, koje nenaučeni i neutvrđeni izvrću, kao i ostala pisma, na svoju pogibao“ (2. Petrova 3,15.16 – kurziv dodao autor).
Znamo da su neke Pavlove poslanice čitane raznim kongregacijama, i da je to verovatno bio slučaj i sa pismima drugih apostola. Na kraju su te poslanice prikupljene isto kao i Jevanđelja. Prvu poznatu zbirku sačinio je čovek koji se zvao Marcion. Nažalost, Marcion je imao teološka shvatanja koja se nisu slagala sa učenjem Isusa i apostola, tako da su drugi ljudi pravili zbirke poslanica koje ta učenja vernije prikazuju. Jedna takva zbirka, poznata pod imenom Muratorijev kanon, sadržavala je sve knjige današnjeg Novog zaveta, osim Jevrejima, Jakova i 1. i 2. Petrove, ali je uključivala i neke knjige koje danas nisu u Bibliji.
U narednih 200 godina nastale su razne zbirke knjiga iz Novog zaveta. Vremenom je postignut konsenzus da se usvoje one koje su napisane što bliže vremenu Isusa i apostola. Tako je pitanje apostolske merodavnosti postalo presudno za utvrđivanje toga šta će biti sadržaj Novog zaveta. Godine 367. Sveti Atanasije Veliki, koji je u to vreme bio arhiepiskop aleksandrijski u Egiptu, napravio je listu od 27 knjiga koje danas čine naš Novi zavet, i tu nije bilo nikakvih drugih. Do kraja trećeg veka hrišćanska crkva prihvatila je Atanasijevu zbirku i svi ogranci hrišćanske crkve – istočni pravoslavci, rimokatolici i protestanti – još to smatraju Novim zavetom.
Ali saglasnost oko Novog zaveta nije značila da postoji i jednoglasje oko Starog.
A ŠTA JE SA APOKRIFIMA?
Glavna razlika između rimokatoličke i protestantske Biblije jeste u tome što rimokatolički Stari zavet sadrži 46, a ne 39 knjiga. Možda se pitate: Odakle su mogle doći te dodatne knjige?
Deo odgovora je da su one bile u grčkom prevodu jevrejske Biblije, poznatom kao Septuaginta. Ta verzija Starog zaveta završena je pre početka hrišćanske ere i naveliko su je koristili pisci Novog zaveta.
Zbog čega onda protestanti ne prihvataju te takozvane „apokrifne“ knjige? Glavni razlog je što ih ni Jevreji nikad nisu prihvatili. Zapravo, ne postoje dokazi da su apokrifne knjige bile deo Septuaginte kao prevoda jevrejske Biblije. Svi postojeći primerci Septuaginte su hrišćanskog, a ne jevrejskog porekla, a najstariji potiče iz 350. godine n.e. – nekih 500 godina po završetku Septuaginte.
Takođe, jevrejski korisnici Septuaginte, poput Filona Aleksandrijskog (oko 20. p.n.e. do 50. n.e.) ne daju citate iz apokrifnih knjiga, mada to čine sa tekstovima drugih knjiga. Isto tako, autori Novog zaveta citiraju iz 19 od 22 knjige jevrejske Biblije, ali nijednom iz apokrifnih knjiga. Te knjige ni Jevreji ni apostolska crkva jednostavno nisu smatrali merodavnima.
Međutim, u prvih nekoliko vekova hrišćanske ere, apokrifne knjige su se sve više koristile u Zapadnoj crkvi, ali ni tada ih nisu smatrali merodavnima poput knjiga iz jevrejske Biblije.
Ova tema ponovo postaje aktuelna u vreme protestantske reformacije u 16. veku. Reformatori su izvadili apokrife iz Starog zaveta i smestili ih između dva Zaveta, čime su stavili do znanja da oni nisu merodavni. Tako se desilo da protestanti odbacuju apokrife kao nemerodavne, mada se oni naveliko pojavljuju u protestantskim Biblijama iz sredine devetnaestog veka.
Protestantski stav podstakao je rimokatolike na akciju. Neka apokrifna učenja,
koja su reformatori odbacili (poput čistilišta), nisu mogli da potvrde ni jevrejska Biblija ni Novi zavet. Da bi se takva učenja zaštitila, u aprilu 1546. godine na četvrtom zasedanju Tridentskog sabora proglašeno je da su apokrifne knjige ravnopravne po svom autoritetu sa drugim knjigama u Bibliji. Da bi taj dekret stupio na snagu, Sabor je dodao: „Ako neko ne prihvata kao svete i kanonske napred pomenute knjige u celosti i sa svim njihovim delovima, kao što je uobičajeno da se čitaju u katoličkoj crkvi i kako su sadržane u starom latinskom prevodu Vulgata Biblije […] biće anatemisan.“
Do izvesne mere naše prihvatanje Biblije kakva je danas počiva na veri, baš kao i naše verovanje u stvaranje, Isusovu inkarnaciju i Njegovo vaskrsenje. Ali ta vera nije neosnovana. Ona nas uverava da je Bogu, koji je toliko brinuo o svom narodu da je nadahnuo proroke, takođe bilo stalo da sačuva za njega te svete tekstove koji sadrže informacije potrebne za spasenje.
Čini se da je najbolje držati se stava najranije hrišćanske crkve. Ona je prihvatala samo one knjige Starog zaveta koje su Jevreji i apostoli smatrali plodom božanskog nadahnuća. A kad je reč o Novom zavetu, ta crkva je prihvatala samo one knjige koje su tesno povezane sa apostolskim autoritetom i nisu protivrečne Starom zavetu.
Ukratko, možemo biti zahvalni što je Bogu bilo toliko stalo do nas da je sačuvao ova najvažnija dokumenta u istoriji ljudskog roda.
Džordž Najt
Photo by Wendy van Zyl from Pexels
